Najgore pandemije u istoriji i bolesti koje su ubile stotine miliona ljudi

Novi soj koronavirusa, koji je potekao iz Kine i proširio se na više od stotinu zemalja širom svijeta, a zbog brzog širenja Svjetska zdravstvena organizacija proglasila je pandemiju Kovida-19. Iznenadno širenje novog virusa može da posluži i kao podsjetnik da je čovječanstvo kroz istoriju preživjelo veliki broj epidemija i pandemija, koje su prouzrokovale veliki broj smrti.

Crna smrt

Kuga je jedan od najvećih ubica u čovjekovoj istoriji. Uzrokuje je bakterija Yersinia pestis, koja može da zarazi čovjeka preko buve orijentalnog pacova. Tokom ljudske istorije uzrokovala je smrt stotina miliona ljudi.

Iako se kuga vraćala u više navrata, dvije najveće epidemije ostale su u istoriji zabilježene kao: Justinijanova kuga i Crna smrt.

Prva je izbila u šestom vijeku i prvo zahvatila Vizantijsko carstvo, da bi se nakon toga proširila na Sasanidsko carstvo, a potom na čitavo Sredozemlje i ostatak svijeta. Vrhunac je dostigla u Konstantinopolju 541–542. godine, a u narednih 250 godina bilo je još nekoliko povremenih epidemija.

Usmrtila je između trideset i pedeset miliona ljudi, što je bila skoro polovina stanovništva tadašnje Azije, Severne Afrike i Evrope.

Druga pandemija kuge koja je zahvatila srednjovjekovnu Evropu ubila je između 75 i 200 miliona ljudi. Vrhunac je dostigla 1347–1351. godine. Dobra ilustracija koliko je ljudi umrlo jeste da je Evropi trebalo 200 godina da se broj stanovnika vrati na nivo od prije izbijanja pandemije.

Boginje

Variola Vera Major i Veriola Vera Minor izuzetno su zarazne virusne bolesti. Prvi tip poznatiji je kao Velike boginje, koje izazivaju smrt 20 do 40 odsto zaraženih. Preživjeli najčešće ostaju unakažene kože, sa djelimičnim ili potpunim sljepilom.

Početni simptomi bolesti su groznica i povraćanje, praćeni čirevima u ustima i osipom na koži, koji nakon toga sazrijeva u velike, okrugle bubuljice koje vremenom pucaju i otpadaju. Virus veoma agresivno napada ćelije kože, a od kada bubuljice izbiju na koži bolest može da se razvije u četiri osnovna tipa: osnovne boginje (90 odsto slučajeva), promijenjene, hemoragične i maligne. Posljednja dva tipa obično uzrokuju smrt.

Velike boginje nisu imale posebno jake pandemije, ali se javljaju tokom velikog dijela ljudske istorije. Samo tokom 18. veka svake godine od velikih boginja umiralo je oko 400.000 ljudi godišnje. U posljednjih 100 godina prije iskorjenjivanja, velike boginje odnijele su 500 miliona života, a samo u 20. vijeku oko 300 miliona.

Tokom španskog osvajanja Novog svijeta, evropski kolonizatori donijeli su virus boginja na američki kontinent, na koji domorodačko stanovništvo nije razvilo nikakav imunitet. Velike i male boginje pokosile su stanovništvo usmrtivši većinu domorodačkog stanovništva.

Još krajem 18. vijeka otkriveno je da vakcinacija može da spriječi velike boginje, a pošto virus inficira isključivo ljude, ukoliko bi se iskorijenio ne bi mogao da se vrati. Svjetska zdravstvena organizacija intenzivirala je napore vakcinacije 1967. i već 1980. godine velike boginje su zvanično iskorenjene.

Kokolictli

Poput ebole ili denge groznice, virusne hemoragijske groznice veoma su zarazne, uporne i u velikom procentu smrtonosne. Iako Veliki pomor u Srednjoj Americi tokom 16. vijeka ne može da se podvede pod pandemiju jer se nije proširio širom svijeta, broj preminulih čini ga jednom od najubitačnijih epidemija.

Zaraza je između 1545. i 1548. godine odnijela između pet i petnaest miliona domorodačkog stanovništva, čime je postala najgora epidemija u istoriji tog dijela svijeta.

Asteci su ga nazvali „kokolictli“, odnosno Veliki pomor, a istoričari i stručnjaci smatraju da je uzrok bila virusna hemoragijska groznica, koju je uzrokovala snažne bolove u grudima i stomaku, snažne grčeve, tremore i dizenteriju.

Male boginje

Morbili su izuzetno zarazno virusno oboljenje, a do 90 odsto svjetske populacije zarazilo se tom bolešću do svoje 15 godine. Prije nego što je počela vakcinacija, desetine miliona djece godišnje obolijevalo je od malih boginja.

Kao i velike boginje (sa kojima nemaju mnogo veze), male boginje nisu imale posebno intenzivne pandemije već su prisutne tokom velikog dijela istorije. Morbili su u proteklih 150 godina ubili više od dvjesta miliona ljudi.

Bolest uzrokuje malaksalost, opštu slabost, groznicu, zapaljenje vežnjače i sluzokože disajnih organa, kao i karakterističan osip po koži. U nekim slučajevima virus može da dovede do zapaljenja pluća i meningitisa.

Tuberkuloza

Još jedna endemska bolest široko rasprostranjena po svijetu, koja je tek u 20. vijeku pojavom antibiotika streptomicina postala izlječiva. Ukoliko se ne liječi, smrtnost je oko 50 odsto. Uzrokuje je bakterija, od koje je, kako se procjenjuje, zaražena četvrtina svjetske populacije, ali u većini slučajeva nije aktivna.

Tokom 19. vijeka u nekoliko epidemija, tuberkuloza je odnela više od četvrtine odraslog stanovništva. Čak i danas, širom svijeta oko osam miliona ljudi oboli, a dva miliona umre. Procjenjuje se da je u 20. vijeku ubila više od sto miliona ljudi.

Pandemije gripa

Iako su sezonske epidemije influence uobičajena stvar, virus je u određenim periodima dovodio do pandemija, kojih je samo u 20. vijeku bilo tri.

Španski grip izazvao je smrtonosni podtip H1N1 virusa u periodu od 1918. do 1920. godine. Virus je zarazio oko pola milijarde ljudi, a pokosio je između pedeset i sto miliona. Za razliku od uobičajenog gripa, koji pretežno napada djecu i stare, španski grip je takođe izazivao ozbiljne probleme za mlade ljude, kao i one koji nisu imali narušen imuni sistem.

Azijski grip bila je pandemija influence A od H2N2 podtipa, koja je izbila u Kini 1956. i trajala do 1958. godine. Proširio se većim dijelom Kine do Hongkonga i Singapura i u SAD. Svjetska zdravstvena organizacija kaže da je umrlo oko dva miliona ljudi.

Hongkoški grip bila je pandemija gripa izazvana sojem H3N2 virusa influenca A. Od 13. jula 1968. godine kada je prijavljen prvi slučaj, trebalo je 17 dana dok se nije proširio u Singapur i Vijetnam, a u naredna tri mjeseca postao je globalan problem. Uprkos niskoj stopi smrtnosti (0,5 odsto) oko milion ljudi je umrlo, uključujući 500.000 samo u Hongkongu.

Pandemija HIV-a

Prvi put identifikovan u afričkoj državi Kongo 1976. godine, HIV je postao globalna pandemija, a od 1981. godine odnio je više od 36 miliona života. Trenutno je zaraženo između 31 i 36 miliona osoba, od čega 21 u subsaharskoj Africi.